Primeiros datos de reproducción de Anax ephippiger en Galicia

Emilio Martínez Sabarís

Nos últimos tempos, posiblemente a consecuencia do cambio climático están aparecendo con mais frecuencia en Galicia especies novas de insectos procedentes de localidades mais sureñas. Este feito fai que algunhas delas se reproduzcan e se asenten como poboacións na nosa terra. Os odonatos ou libélulas non escapan a estas circunstancias.

Trithemis annulata apareceu por primeira vez en Galicia no 2002 (C. Ayres, I. González, O. Lorenzo, A. Cordero 2005). É unha libélula moi abundante en Africa tropical que pouco a pouco se está a expandir por Europa. Dentro da Rede Natura 2000 Ons - O Grove foi citada por primeira vez na primavera de 2010 na barreira da Fianteira (Cosme Damián Romai e Emilio Martínez)

Macho de Trithemis annulata barreira da Fianteira

Outra especie recentemente descuberta en Galicia é Anax Parthenope. A primeira cita data do 26-6-2010 na barreira da Fianteira, tamén dentro do espazo Ons O Grove (Emilio Martínez Sabarís). Esta especie ten unha distribución mais ampla en Europa ca anterior ainda que é mais abondosa nos zonas mediterraneas. En Galicia comprobouse a reproducción no Encoro de Fervenzas en Vimianzo (A Coruña) o 17-7-2010.

Macho de Anax parthenope barreira da Fianteira

Anax ephippiger é unha das libélulas que realiza maiores migracións hacia Europa principalmente en bos anos de reproducción en zonas de Africa e condicións favorables.
Ainda que en Galicia hai algunhas citas desta especie, todas elas indican que se trata de exemplares divagantes xa que foron vistos en outono  e inverno. Semella que o outono e o inverno do 2010-2011 foi moi favorable para a especie sobre todo en zonas das Rías Baixas en Pontevedra con numerosas citas, aínda que tamén pudo influir o maior número de persoas que prestamos atención a estes seres alados.
Na zona norte do Recón (Sanxenxo) situada dentro do espazo da Rede Natura 2000 Ons- O Grove con data 10-11-2010 se observa un tandem de Anax ephippiger ao mesmo tempo que unha femia desta especie oatópase vopositando en solitario (Emilio Martínez), non se consiguen fotografías.

Macho de Anax ehippiger barreira da Fianteira

A principios do mes de abril de 2011 se anuncia unha masa de aire africano que percorrerá a Península Iberica. Coincidindo con esta situación comezan a chover as citas de Anax ephippiger por toda a Península Ibérica incluso nalgúns lugares con centos de exemplares.

Tamén son numerosas as citas de exemplares en tandem e ovopositando.
Ainda que en Galicia tamén se viron numerosos exemplares iincluso algúns en tandem) non se viron poñendo ovos (ainda que posiblemente o fixeran nalgures).

Tandem de Anax ephippiger ovopositando na Barreira da Fianteira 21-4-2011

Tandem de Anax ephippiger ovopositando na Barreira da Fianteira 21-4-2011

Moitos dos exemplares que se viron en Galicia posiblemente seguiron migrando cara ó norte, hacia o Reino Unido, onde tamén estes días se deixou ver algún exemplar da especie.

Tandem de Anax ephippiger ovopositando na Barreira da Fianteira 21-4-2011

Outros decidiron facer parada e deixar constancia do seu paso por Galicia e quen sabe si para establecerse .

Tandem de Anax ephippiger ovopositando na Barreira da Fianteira 21-4-2011

Nas numerosas visitas á barreira da Fianteira este mes de abril sempre se veu algún exemplar de Anax ephippiger; incluso, ata 15 exemplares máis 1 tandem nas proximidades o 16-4-2011. Esta primavera tamén se viron 4 Anax parthenope o 12-4-2011 e dous o día 13-4-2011. Ainda non se viron Trithemis annulata pero seguramente aparecerán nas próximas semanas.

Esta barreira é un paraiso para os odonatos, xa son 31 as especies citadas nesta pequena charca. A máis interesante Brachytron pratense con numerosos exemplares, varios tandem e femias ovopositando estos días.

Tandem de Brachytron pratense na barreira da Fianteira

Xornada de Observación na Baixamar

Dentro das actividades de divulgación que desenvolve o Grupo de Anelamento Anduriña ao longo do ano, este mes colaboraremos coa CSOA O SALGUEIRÓN, que ven de convocar unha xornada de observación no medio mariño, durante a baixamar, o vindeiro domingo 17 de abril ás 10:00 h. A asistencia do público é libre e gratuita. A visita estará guiada polo presidente da nosa asociación, doutor en Bioloxía (especialidade zooloxía mariña), Antonio Fernández Cordeiro.

O lugar elixido é a zona de Punta Balea contigua á antiga factoría conserveira de Massó, xusto aos terreos que pretendían aterrar para construir un porto deportivo, parado grazas á movilización veciñal.

Esperamos ter o éxito de anteriores visitas, con presenza de case medio centenar de persoas.

 O intermareal constitúe un dos hábitats máis diversos de cantos atopamos en Punta Balea. As especies que observaremos no lugar variarán en función do coeficiente de descuberta mareal (as mellores mareas permitirán o estudio máis completo deste medio) e do tipo de substrato (area ou rocha).

 Nos niveis superiores das rochas (os que quedan ao descuberto) e incluso nas baixamares máis mortas, aparecen numerosos invertebrados que resisten ben a desecación (arneiróns, lapas, caramuxos, queimacasas, ...) ainda que para elo deban recorrer a diversas estratexias.

As pozas de marea constitúen un pequeño acuario onde atopamos especies de grupos moi diferentes (estrugas, camaróns, peixes, ...). Aquí non caben as especies esixentes, xa que nos atopamos nun medio ambiente moi variable. Mentres que non sube a marea, nos días de sol, a auga quéntase e sofre un descenso na concentración de osíxeno, ao tempo que aumenta a salinidade pola evaporación de parte da auga, ou mesmo diminúe nos días de chuvia.

Moitas especies escapan dos predadores aéreos agochándose baixo as pedras durante a baixamar, outras refuxiarse aí para resistir as condicións extremas que se presentan durante a ausencia de marea. Podemos estudalas levantando as pequenas pedras, pero debemos ter en conta non alterar o seu hábitat. Así, despois de observalas debemos poñer a pedra na súa posición orixinal, xa que se as deixamos volteadas, as algas que cobren a cara superior, quedarán baixo a pedra, sen luz, morrendo e podrecendo, non permitindo tampouco a vida aos invertebrados que acabamos de observar. Baixo as pedras atoparemos diferentes especies de miñocas, esponxas, poliplacóforos, caramuxos diferentes aos das zonas superiores, algunha ostra, holoturias, ofiuras, estrelas de mar e mesmo algún peixe lapa.

Onde desaparecen as rochas e o mar deposita area atopamos o intermareal areoso, onde viven diversas especies de bivalvos ou unha miñoca moi coñecida (o cagulo).

Faremos tamén unha rápida incursión no sublitoral, á parte que nunca descobre, nin tan sequera durante as máximas baixamares, onde viven as peneiras, nécoras, lesmas de mar e outros organismos.

En fin, un mundo fascinate. Se queres coñecelo estás invitado. Trae botas de auga.